GLADIO'NUN TÜRKİYE'DEKİ FAALİYETLERİ VE TARİHSEL SÜRECİ

Gladio, II. Dünya Savaşı sonrasında NATO’nun Sovyet yayılmacılığına karşı kurduğu gizli bir paramiliter yapılanmadır. İtalya merkezli olan bu yapı, daha sonra Avrupa'nın birçok ülkesinde çeşitli adlarla faaliyet göstermiştir. Türkiye'de bu yapı, genel olarak 'Kontrgerilla' adıyla anılmıştır.

Gladio Nedir?

Gladio, İtalya’da 1950'lerde NATO ve CIA iş birliğiyle kurulan bir 'Stay-Behind' (geride kalma) örgütüdür. Amacı, Sovyetler Birliği'nin Batı Avrupa'yı işgal etmesi durumunda gerilla savaşı yürütecek kadrolar hazırlamaktı. Gladio yapısı, daha sonra Belçika, Fransa, Almanya ve Türkiye gibi NATO ülkelerinde de benzer örgütlenmelere örnek teşkil etti.

Türkiye’de Gladio: Kontrgerilla Yapılanması

Türkiye'de Gladio benzeri yapı, 'Kontrgerilla' olarak adlandırılmıştır. Bu yapı, ilk olarak 1952'de Türkiye'nin NATO’ya üye olmasıyla birlikte kurulan Seferberlik Tetkik Kurulu (STK) çatısı altında ortaya çıkmıştır. 1965 yılında Özel Harp Dairesi (ÖHD) adıyla yeniden organize edilmiştir. Resmi kayıtlara göre ÖHD, Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde yer alan ve düşman işgali durumunda direniş örgütlemek üzere kurulmuş bir yapıdır.

1970’ler ve 1980’ler: Olaylar ve Tartışmalar

1970’li yıllar Türkiye'de siyasi şiddetin yoğunlaştığı ve Kontrgerilla tartışmalarının kamuoyuna yansıdığı bir dönemdir. 1971 Muhtırası sonrası yapılan bazı operasyonlar ve faili meçhul cinayetler bu yapı ile ilişkilendirilmiştir. 12 Eylül 1980 askeri darbesi öncesinde yaşanan kargaşanın kontrol altına alınmasında da ÖHD’nin dolaylı rolü olduğu ileri sürülmüştür. Ancak bu faaliyetlere dair doğrudan deliller sınırlı ve gizli belge niteliğindedir.

Susurluk Olayı ve Devlet İçi Yapılar

1996 yılında meydana gelen Susurluk kazası, devlet-mafya-siyaset üçgenine dair birçok gerçeğin gün yüzüne çıkmasına neden olmuştur. Kazada ölen isimlerden Abdullah Çatlı’nın geçmişi, Kontrgerilla ve Gladio bağlantısı tartışmalarını yeniden alevlendirmiştir. TBMM tarafından kurulan araştırma komisyonu, Özel Harp Dairesi’ne ilişkin faaliyetleri incelemiş ancak belgelerin çoğunun gizli olması nedeniyle net sonuçlara ulaşmakta zorlanmıştır.

Avrupa Parlamentosu ve Gladio Raporları

1990 yılında İtalya’da Gladio'nun varlığının resmen kabul edilmesi sonrası Avrupa Parlamentosu, NATO ülkelerinde bu tür gizli yapılanmaların araştırılması yönünde karar almıştır. Türkiye, Avrupa Parlamentosu’nun raporlarında adı geçen ülkeler arasındadır. Ancak Türkiye’de bu yapıların şeffaf biçimde incelenip kamuoyuyla paylaşılması sağlanamamıştır.

 

Gladio ve benzeri gizli yapılanmalar, Soğuk Savaş döneminin bir gerçeği olarak ortaya çıkmış ve birçok ülkede farklı biçimlerde varlık göstermiştir. Türkiye’deki Kontrgerilla yapılanması, resmî belgelerle tam anlamıyla açıklanamamış olsa da, NATO ve TSK iş birliği çerçevesinde oluşturulan Özel Harp Dairesi'nin bu kapsamda değerlendirilmesi mümkündür. Ancak iddiaların çoğu devlet sırrı kapsamında olduğu için, bu yapıların faaliyetlerinin büyük kısmı akademik ve gazetecilik düzeyinde dolaylı kaynaklarla anlaşılabilmektedir.

Kaynakça

1. Uğur Mumcu, Kontrgerilla ve Gladio
2. TBMM Susurluk Komisyonu Raporu (1997)
3. Daniele Ganser, NATO's Secret Armies: Operation Gladio and Terrorism in Western Europe
4. Ayşe Hür, “Gladio: NATO’nun Gizli Ordusu ve Türkiye’deki Yansımaları”, Radikal, 2009
5. Avrupa Parlamentosu, Gladio Yapılanması Raporu, 1990
6. TSK Arşivleri ve Genelkurmay Başkanlığı'nın resmi açıklamaları
7. Sedat Ergin, 'Özel Harp Dairesi ve Tarihçesi', Hürriyet Gazetesi, 2005